Drzewo kategorii jest podstawowym narzędziem do segregacji produktów. Wraz ze stronami promocji i system filtracji przyczynia się do ukierunkowania ruchu na sklepie internetowym. Do kategorii dodajemy towary określonego typu. Szufladkujemy towary z uwzględnieniem cech produktów i potrzeb klientów. Nasze drzewo może mieć kilka gałęzi, w których rozchodzą się produkty o coraz różniejszej specyfikacji.
Punktem wyjścia do budowy drzewa kategorii na sklepie internetowym powinno być zrozumienie tego, czym jest kategoria? Kategoria to zbiór przedmiotów wydzielonych ze względu na jakąś dominującą cechę rodzajową. Jeśli na przykład w asortymencie sklepu znajdują się zegarki i torebki, to w menu sklepu internetowego powinna znaleźć się kategoria zegarków i kategoria torebek . Asortyment, czyli ten zestaw produktów, który posiada sprzedawca, może być na tyle różnorodny, że wymagać będzie bardziej szczegółowego podziału na dodatkowe podkategorie, czyli kolejne podziały wewnętrzne w obrębie wyróżnionych kategorii. Każda kategoria produktowa na sklepie winna cechować się powiązaną jednoznacznością możliwą do zarządzania i istotną z punktu widzenia potrzeb konsumenckich. Z punktu widzenia sprzedawcy podział kategorialny powinien też cechować się wysoką użytecznością pod względem sprzedaży krzyżowej i koszyka dóbr komponowanego przez odbiorcę w trakcie jednorazowego zakupu. Zarządzanie kategoriami produktów ma bowiem na celu, maksymalizację sprzedaży i zysków. Oczywiście ów pożądanego efektu ekonomicznego nie sposób osiągnąć bez satysfakcji klienta.
Zbiory produktó
Z punktu widzenia specjalisty SEO zajmującego się budowaniem sklepu internetowego najważniejsze jest zapoznanie się z asortymentem sklepu i znalezienie związków logicznych zachodzących pomiędzy produktami. Uwzględnienie przy tym związków logicznych zachodzących pomiędzy zachowaniami zakupowymi potencjalnych klientów i kwestii użyteczności dla sprzedaży krzyżowej oraz wielkości koszyka zakupowego. Ostatecznym celem jest dokonanie podziału asortymentu na grupy jednoznacznie spójne pod względem tych związków. Każdy substytut powinien miec swoją kategorię (odwrotnie niż system filtracji, który powinien być wrażliwy na eliminację dóbr komplementarnych).
W budowanie drzewa kategorii sklepu internetowego pomóc powinno zrozumienie pojęcia komplementarności oraz substytucyjności. Produktami komplementarnymi określa się produkty wzajemnie się uzupełniające. Natomiast mianem produktów substytucyjnych określa się takie, które zastępują się wzajemnie, gdyż mają podobne właściwości. O ile substytucyjność powinna być cechą rozdzielającą produkty na kategorie, tak substytucyjność powinna być cechą etniczną (różnicującą) produkty w obrębie tej kategorii. Na przykład w kategorii zegarków powinny znaleźć się podkategorie zegarków męskich i damskich (jako produkty substytucyjne). Natomiast w samych zegarkach męskich, powinny znaleźć się produkty substytucyjne, czyli np. zegarki naręczne i zegarki kieszonkowe. Zegarki mogą mieć jednak różne paski, kolory, funkcje, etc.. Nie są to już cechy, które zaspokają różne potrzeby, ale raczej cechy uzupełniające się. Czerwony, sportowy i dopiero męski zegarek… Aby dobrze zbudować drzewo kategorii nie wystarczy teoria. Konieczna jest znajomość produktów, potrzeb i korzyści oczekiwanych przez klientów.
Struktura kategorii produktów na sklepie internetowym powinna przypominać drzewo z rozchodzącymi się gałęziami. Kategoria powinna mieć co najmniej dwie podkategorie, a podkaterogia co najmniej kolejne dwie podkategorie (przy czym kategoria nie musi mieć podkategorii). Zarówno z punktu widzenia sprzedawcy, jak i klienta sklepu internetowego, ważne jest nie tylko zbudowanie odpowiedniej struktury kategorii produktowych, ale i właściwe jej nazewnictwo. Określenie właściwych nazw kategorii, które muszą być zarazem krótkie i zrozumiałe dla sprzedawcy i klienta wymaga nie tylko dobrej znajomości produktów z asortymentu sklepu, zachowań klientów, ale i specyfikacji wszystkich systemów sprzedażowych, z którymi zintegrowany jest sklep.
Drzewo kategorii musi też uwzględniać interesy sprzedawcy, a w tym nade wszystko częstotliwość zakupu produktów oraz ilość produktów na magazynie. Innymi słowy, kategorie w obrębie drzewa kategorii i zarazem menu sklepu internetowego (poziomy pasek nagłówka) powinny być dobrze rozłożone, zlokalizowane czy też wypozycjonowane. Każdy sprzedawca bardziej, lub mniej świadomie i mniej lub bardziej oficjalnie dzieli swoje produkty na: (1) podstawowe (przynoszące największe zyski w najdłuższym okresie), (2) sezonowe (przynoszące zyski w pewnych okresach czasowych), (3) produkty niszowe (czyli takie, z których dostępnością konsument może mieć problem) (4) oraz produkty będące w ofercie jako produkty uzupełniające i (5) produkty zalegające na magazynie (wyprzedażowe). O ile układ kategorii jest zazwyczaj stały, tak nie zaszkodzi dokonywać sezonowych przetasować w tym układzie.
Każda kategoria produktów na sklepie internetowym powinna być poddawana ocenie okresowej. W związku z tym podział kategorialny powinien mieć swój odnośnik w postaci dokumentacji analitycznej. Innymi słowy, sprzedawca powinien dysponować danymi sprzedażowymi dotyczącymi każdej kategorii na sklepie. Dzięki temu możliwa jest ocena poszczególnych kategorii i właściwe nimi zarządzanie. Dwoma najważniejszymi (choć nie jedynymi) wyznacznikami oceny efektywności kategorii są popyt i podaż (możliwości zakupowe sprzedawcy). Sprzedawca powinien posiadać wiedzę na temat potrzeb, zachowań konsumpcyjnych i cech demograficznych klientów dokonujących zakupów produktów z danej kategorii. Ocena kategorii i wiedza sprzedawcy na temat segmentu klientów dokonujących zakupów produktów z danej kategorii pozwala na podejmowanie decyzji co do tego, czy rozwijać, czy hamować jej rozwój (kupować te zegarki, czy nie?). Wiedza ta i postępujące za nią działania mają, wpływa na określenie atrakcyjności kategorii, polityki zarządzania zapasami i ogólnej strategii przedsiębiorstwa.